Hiện nay, có nhiều loại L/C được dùng trong tính sổ hàng hóa xuất nhập khẩu, như một cam kết rằng: ngân hàng phát hành L/C sẽ đứng ra trả tiền hàng thay cho bên mua hàng nếu có vi phạm nghĩa vụ thanh toán. Đáng lưu ý, việc thanh toán bằng L/C phòng ngừa (Standby Letter of Credit) đã thể hiện nhiều kẽ hở mà đối tác nước ngoài có thể lợi dụng để rút tiền bảo lãnh của nhà băng, đẩy nợ cho DN.
Ngân hàng bị qua mặt?
Theo tìm hiểu của Thời báo Kinh Doanh, trọng điểm Trọng tài Việt Nam vừa phân xử vụ tranh chấp bảo lãnh trị giá hơn 1,9 triệu USD của 1 DN du nhập xăng dầu lớn.
Vụ việc như sau: Năm 2012, công ty A đã kí hiệp đồng mua 3.900 tấn dầu gốc, trị giá hơn 4 triệu USD từ công ty B (có trụ sở tại Singapore). Điều kiện thanh toán là giao hàng trước, trả tiền sau (theo tiến độ giao hàng). Việc tính sổ được bảo đảm bởi Thư tín dụng phòng ngừa của Chi nhánh nhà băng M tại Việt Nam (thời hạn bảo lãnh là 1 năm), thanh toán qua nhà băng Citibank Singapore.
Đầu năm 2013, theo yêu cầu của bên bán hàng, CitiBank Singapore đã gửi thông báo yêu cầu ngân hàng M phải tính sổ số tiền hơn 1,9 triệu USD, tương ứng với một phần lượng hàng đã giao cho Công ty A. Thực tế, Công ty A đã không nhận được số hàng này và do đó, đề nghị ngân hàng chối từ khôngdịch vụ kế toántrả tiền.
Không rõ nhà băng đã soát tính hợp thức của chứng từ, điều kiện thanh toán chưa, nhưng thực tại, ngân hàng mau chóng chuyển đủ số tiền 1,9 triệu USD theo đề nghị. Và, tức thời yêu cầu DN kí hợp đồng tín dụng buộc để nhận nợ số tiền này.
Công ty A rất bức xúc vì vừa không lấy được hàng, vừa gánh khoản nợ 1,9 triệu USD từ "trên trời rơi xuống". Hơn 1 năm qua, do khoản nợ này đã quá hạn, chuyển thành nợ xấu, nên DN gặp khó khăn khi đi vay vốn nhà băng.
Theo trạng sư Nguyễn Văn Hải (Văn phòng luật sư Hoàng Trung và anh em), những tranh chấp về bảo lãnh thanh toán của nhà băng xảy ra càng ngày càng nhiều. Song trường hợp trở nên "con nợ" cùng bất đắc dĩ như Công ty A lại rất… lạ lùng! 
Sự thiếu kiểm soát của ngân hàng sẽ tạo ra cái "bẫy" cho chính nhà băng
"Khi DN đã gửi thông tin đề nghị nhà băng không tính sổ L/C vì lý do không nhận được hàng, cũng không kí biên bản giao nhận hàng, thì ngân hàng cần soát ngay tính hợp lệ của Bộ chứng từ mà phía nước ngoài cung cấp. Bởi rất có thể, chứng từ đã bị mạo", luật sư Hải nói và chỉ ra nghĩa vụ của nhà băng phải thẩm tra ngay các chứng từ do phía nước ngoài cung cấp trước khi tính sổ.
Bởi theo Điều 1.06 của ISP 98 (luật lệ thực hiện về tín dụng dự phòng quốc tế), trách nhiệm tính sổ L/C của ngân hàng phụ thuộc vào việc xuất trình các chứng từ và rà soát trên bề mặt chứng từ trước khi thực hiện thanh toán. Ngân hàng có thể từ khước thanh toán nếu chứng từ không hợp lệ, tránh thiệt hại cho mình và DN.
Sau khi đưa vụ việc này ra trọng điểm Trọng tài Việt Nam phán xét, phía công ty Singapore đã nhận vi phạm, ưng bồi thường thiệt hại cho Công ty A. Còn số tiền 1,9 triệu USD đã "trót" tính sổ, nay trở nên thiệt hại của nhà băng, vẫn chưa thể xử lý, thu hồi về.
Thiếu kiểm soát rủi ro
hiện giờ, một số ngân hàng cung cấp dịch vụ phát hành bảo lãnh L/C ngừa cho các DN trong giao tiếp mua bán hàng hóa xuất nhập cảng. Tuy nhiên, loại hình bảo lãnh này đang diễn đạt nhiều rủi ro, dẫn tới nảy những tranh chấp pháp lý phức tạp, khó xử lý.
Từ trường hợp công ty A, trạng sư Hải phândịch vụ làm báo cáo tài chính cuối nămtách, nếu cán bộ nhà băng làm việc mẫn cán hơn, chóng vánh kiểm tra lại các chứng từ thì có thể đã phát hiện giả bất thường, từ khước tính sổ. Chẳng hạn, bộ chứng từ có khả năng bị làm giả, lệch lạc hoặc có sự gian dối trong việc tuyên bố Công ty A vi phạm hiệp đồng (đây là cứ đề nghị nhà băng thanh toán).
"Bên bán ở nước ngoài làm giả hồ sơ, chứng từ hoặc tuyên bố bên mua vi phạm hợp đồng, đòi ngân hàng thanh toán là một trong nhiều rủi ro có thể lường trước. Nhưng vấn đề là cán bộ ngân hàng có kiểm tra lại các nguyên tố này không?", ông Hải nói.
Hơn nữa, có thực tế là quy trình thanh toán L/C của nhà băng lại thiếu bước thẩm tra mấu chốt này. Nếu ngân hàng kiểm soát chặt, thì đây là kẽ hở cho các đối tác ở nước ngoài lợi dụng, làm giả chứng từ thanh toán để rút tiền tài nhà băng một cách "hợp pháp".
Những quy định thuận tiện của hình thức thanh toán L/C và sự thiếu kiểm soát của nhà băng sẽ tạo ra cái "bẫy" cho chính nhà băng và DN mắc vào. Theo ông Hải, nếu DN mở L/C phòng ngừa thì cấp thiết phải đề nghị bên bán hàng mở đồng thời một L/C giao hàng để đảm bảo các nghĩa vụ của giao kèo mua bán được thực hiện đúng.
L/C đề phòng hay các L/C thường nhật khác được xem như là phương tiện tính sổ phụ, tiện lợi và an toàn trong các giao tế mua bán quốc tế. Nhưng khi có rủi ro, cả DN và nhà băng sẽ bị thiệt hại nặng vì mất tiền, gánh nợ xấu lớn, hơn nữa kéo theo những cuộc tranh chấp, kiện tụng liên miên.
Theo Thu Hằng -Thời báo Kinh Doanh |
